De term ‘blank’ wordt door velen gezien als een neutraal woord, maar de oorsprong ligt in onze koloniale geschiedenis. ‘Blank’ moest de witte superioriteit benadrukken en betekent rein en schoon (Zwart manifest). In deze toolbox gebruik ik ‘wit’.

Het proces van het ongedaan maken van koloniserende invloeden en praktijken. Dit betekent bijvoorbeeld het erkennen en uitdagen van koloniserende praktijken en ideologieën die historisch van invloed zijn geweest op het onderwijs en vandaag de dag nog steeds voelbaar en aanwezig zijn (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022).

Discriminatie is het ongelijk behandelen, achterstellen of uitsluiten van mensen op basis van specifieke identiteitskenmerken, zoals culturele identiteit, genderidentiteit, huidskleur, seksuele voorkeur, leeftijd, religie, beperking, SES en/of opleidingsniveau (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022). Essentieel is dat het bij discriminatie gaat om onderscheid maken op basis van een kenmerk dat niet relevant is in een bepaalde kwestie (Felten & Broekroelofs, 2022).

Diversiteit is een concept om een verscheidenheid aan identiteiten, achter­gronden, perspectieven, ervaringen en belevingen te benoemen en herkennen. Concreet gaat het vaak over de demografische samenstelling van mensen in een bepaalde context. In de praktijk wordt diversiteit vaak verbonden met mensen met specifieke minderheidsachtergronden die ondervertegenwoordigd zijn in een organisatie. Diversiteit is een feit, maar mensen moeten wel gelijkwaardig behandeld worden (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022).

Dit is het, al dan niet bewust, benadrukken van westerse ideeën, theorieën, normen en waarden en deze centraal stellen zonder (h)erkenning van andere samenlevingen. Het gaat om een dominante vorm van racisme waarbij de westerse witte samenleving, inclusief Europa en Noord-Amerika, met haar normen en waarden centraal staan in het wereldbeeld. Eurocentrisme benadrukt de zogenaamde superioriteit van westerse normen en waarden ten opzichte van andere samenlevingen (Bartheijs, 2021).

‘Etniciteit’ verwijst naar de gedeelde sociale, culturele of historische ervaringen en praktijken van een groep mensen, bijvoorbeeld taal, religie of kleding, en meestal een nationale of regionale achtergrond. Mensen die deze kenmerken met elkaar delen, worden gezamenlijk omschreven als ‘etnische groep’. Hoewel dit een neutrale categorie lijkt te zijn, wordt het vaak gebruikt voor iemand of iets dat afwijkt van de norm of buitenlands is. Denk bijvoorbeeld aan ‘etnisch eten’ of ‘etnische muziek’. Wanneer het over mensen gaat, wordt de term normaal gesproken geassocieerd met minderheidsgroepen. Iedereen heeft echter een etnische identiteit (Words Matter - Publicatie, z.d.).

‘Gekleurd’ is een controversiële term waarmee iemand (of een groep mensen) wordt beschreven met een gemengde afkomst: wit Europees enerzijds en niet-wit anderzijds, bijvoorbeeld mensen van Afrikaanse of Aziatische afkomst. In sommige gevallen wordt de term gebruikt voor zwarte mensen. ‘Gekleurd’ kent verschillende gebruiksgeschiedenissen en betekenissen over de wereld, maar wordt over het algemeen als beledigend beschouwd. Zeg: ‘Iemand van kleur' of ‘mensen van kleur' (Words Matter - Publicatie, z.d.).

De term ‘halfbloed’ is net als volbloed’ ontstaan in samenhang met de 18de- en 19de-eeuwse ideeën over rassenverschillen. Dit waren de hoogtijdagen van de raciale wetenschappen, die gebaseerd waren op het idee van het bestaan van biologische verschillen tussen rassen. De term wordt meestal gebruikt voor mensen met een gemengde afkomst, namelijk wit en Europees, en niet-wit. Zeg: ‘Van gemengde afkomst’ of simpelweg ‘gemengd’ (Words Matter - Publicatie, z.d.).

De insluiting in de samenleving van gemarginaliseerde personen en groepen op basis van gelijkwaardige rechten en plichten. De insluiting dus van de bestaande diversiteit. Inclusie betekent niet dat deze personen ook daadwerkelijk een nieuwe cultuur of organisatie mogen vormen. Ze worden slechts opgenomen in de bestaande structuren(Code Diversiteit & Inclusie, 2022).

Wanneer processen, beleid en (on)geschreven regels van instituten ertoe leiden dat er ongelijkheid is tussen mensen van verschillende afkomst, huidskleur of religie. Het gaat om twee typen regels of processen: (1) regels of processen die expliciet onderscheid maken en de bedoeling hebben om ongelijkheid te creëren en (2) regels of processen die niet expliciet onderscheid maken tussen groepen, maar in de praktijk wel ervoor zorgen dat de ene groep benadeeld wordt en de andere groep bevoordeeld (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022).

Het fenomeen waarbij maatschappelijke ongelijkheid zich voordoet langs verschillende assen die elkaar snijden. Dit betekent dat mensen discriminatie, marginalisering of uitsluiting op meerdere fronten (of identiteitslagen) tegelijk ervaren. Een zwarte, lesbische transgender vrouw kan marginalisatie ervaren vanwege haar kleur, sekse, geaardheid en gender (Code Diversiteit & Inclusie, 2022).

'Kleurenblindheid' is een perspectief van mensen die zeggen geen kleur te zien of niet naar kleur te kijken. Dit perspectief ontkent de identiteit van Zwarte mensen en mensen van kleur. Ook is het een ontkenning van systematische en structurele ervaringen van ongelijkheid(Bartheijs, 2021).

Een uit de koloniale periode afkomstige racistische en denigrerende term voor Zwarte mensen. Volgens het Woordenboek der Nederlandse Taal komt het woord ‘n*g*r’ in het Nederlands voor het eerst voor in 1644, als verwijzing naar de lading van een slavenschip (Bartheijs, 2021).

Het definiëren van de eigen positie en morele superioriteit tegenover de vermeende ‘ander’, vaak een groep en/of bepaalde culturele en religieuze gebruiken. De ‘ander’ wordt daarbij als vreemd, conservatief, achterhaald en zelfs onmenselijk weggezet (Code Diversiteit & Inclusie, 2022).

Racisme is een ideologie of denkwijze die er foutief van uitgaat dat mensen zijn onder te verdelen in verschillende ‘rassen’, en dat ‘ras’ bepalend is voor de intellectuele, fysieke of andersoortige capaciteiten van mensen. Het ene ‘ras’ wordt daarbij superieur gesteld aan een andere. Dit denken zorgt in onze samenleving voor structurele machtsverschillen tussen verschillende groepen mensen, of houdt deze in stand. Dus hoewel iedereen slachtoffer kan worden van discriminatie, geldt dat niet voor racisme. Racisme heeft specifiek betrekking op huidskleur, afkomst, cultuur en/of religie (Asante et al., 2022). Anti-Zwart racisme is een vorm van racisme dat onlosmakelijk verbonden is met een lange geschiedenis van rassendenken waarin Zwartheid werd gekoppeld aan inferioriteit ten opzichte van ‘witheid’. Dit uit zich in de vorm van verschillende vormen van institutioneel en alledaags racisme zoals etnisch profileren, (onbewuste) vooroordelen, xenofobie, direct en structureel geweld en uitsluiting van mensen van Afrikaanse herkomst die als Zwart wordt gezien (Esajas et al., 2021). Anti-Aziatisch racisme Een specifieke vorm van racisme die is gekenmerkt door discriminatie, stereotypering, vooroordelen en ongelijke behandeling richting mensen met een Aziatisch afkomst (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022). Anti-moslim racisme (ook wel moslimdiscriminatie of islamofobie genoemd) is institutionele uitsluiting en/of structurele ongelijke behandeling van (vermeende) islamitische individuen, groepen, eigendommen, instellingen, instituties, hun geloofsleer en/of religieuze voorzieningen (Asante et al., 2022). Antisemitisme is een bepaalde perceptie van Joden die tot uiting kan komen als een gevoel van haat jegens Joden. Retorische en fysieke uitingen van antisemitisme zijn gericht tegen Joodse of niet-Joodse personen en/of hun eigendom en tegen instellingen en religieuze voorzieningen van de Joodse gemeenschap (International Holocaust Remembrance Alliance, 2016). Antiziganisme Een specifieke vorm van racisme die is gekenmerkt door discriminatie, stereotypering, vooroordelen en ongelijke behandeling richting Sinti en Roma (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022).

De term ‘ras’ is een sociaal construct (een idee), biologisch gezien bestaat er maar één ras: het menselijk ras. Het concept ‘ras’ is op arbitraire gronden - zoals huidskleur- door ‘wetenschappers’ in de negentiende eeuw verzonnen om onterecht een hiërarchie tussen groepen te maken. Deze ongegronde theorie stelt dat er verschillende ‘mensenrassen’ zouden bestaan en stelt dat de mensen met een lichte huidskleur (waarbij de meest witte mensen toen ‘blank’ genoemd werden) superieur zijn aan anderen (Felten et al., 2020). Er is geen alternatief voor deze term daarom wordt ‘ras’ tussen aanhalingstekens geplaatst.

Stereotypen gaan over wat iemand denkt te weten van anderen. Het zijn overdreven denkbeelden over mensen die alle kenmerken bevatten die we aan een groep toeschrijven. Deze kunnen zowel positief als negatief zijn (Gordijn & Wigboldus, 2013). In de praktijk zijn ze overwegend negatief. Bij stereotypen gaat het dus over een bepaalde manier van denken, terwijl het bij vooroordelen over gevoelens gaat (Asante et al., 2022).

Het beleid (en de uitvoering daarvan) om medewerkers uit minderheidsgroepen aan te nemen vanuit de druk van maatschappij en overheid om zo de schijn van een inclusief personeelsbestand te wekken. In de praktijk komt dit vaak neer op plichtmatig vinkjes zetten, en duidt het er niet op dat men van binnenuit streeft naar een diverse en inclusieve organisatie (Code Diversiteit & Inclusie, 2022).

Die term duidt aan hoe samenlevingen denken ‘voorbij’ racisme te zijn, omdat men op papier gelijk is en samenleeft; terwijl vooroordelen en ongelijkheid in stand worden gehouden. Daardoor kan het op individueel niveau lijken alsof kleur er niet toe doet, terwijl mensen van kleur wél structureel worden achtergesteld.

Het ‘westen’ is een ideologisch, historisch, economisch en geografisch concept waarvan de betekenis in de loop der tijd is veranderd. De term ‘westers’ staat voor een mentale en fysieke scheiding van de wereld waarin mensen, culturen, religies en regio's in een hiërarchie van categorieën zijn ingedeeld en wat de onderlinge verschillen onderstreept. De term wordt vaak gebruikt om de tegenstelling met ‘niet-westers’ aan te duiden. Wees zo specifiek mogelijk wat betreft land, bevolking etc. (Words Matter – Publication, z.d.).

Een term uit de filmindustrie die het fenomeen beschrijft dat een zwart personage door een wit persoon wordt gespeeld (of zich diens verhaal toe-eigent). Andersom komt dit niet tot nauwelijks voor. Dit fenomeen komt ook voor in de theaterwereld (Code Diversiteit & Inclusie, 2022).

Het fenomeen waarbij witte mensen boos of anderszins emotioneel reageren wanneer ze met racisme en hun privileges worden geconfronteerd. Witte fragiliteit uit zich ook vaak in de vorm van ontkenning, een defensieve houding of een poging om het gesprek een andere kant op te leiden (Bartheijs, 2021).

Het dominante zelfbeeld van witte mensen waarin ze zichzelf als een klein doch rechtvaardig, ethisch, kleurenblind, vrij van racisme, dus een baken van licht voor andere volkeren en naties zien(Bartheijs, 2021).